13 Rum papazı geçtiğimiz hafta gizlice Türk vatandaşı yapıldı. Bu yönde Rum Patrikhanesi’nin yoğun çabaları ve uluslararası çevrelerden baskılar zaten yıllardır yapılmaktaydı. Pozitif açıdan yaklaşıldığında belki birkaç papazın vatandaş yapılması ile Heybeliada Ruhban Okulu açılması için yapılan baskıların hafiflemesi olasıdır. Ancak geçmişte de yaşanan bir süreç vardır. Patrik Athenagoras döneminde bu tür isteklerle bir kez vatandaş yapılan papazların ardından arkası kesilmeyen başka vatandaşlık talepleri olmuştu. Aşağıda bu papazların adları ve görev yerleri bulunmaktadır. Listede; Çanakkale ve isparta gibi Rumluğun esamesi kalmamış yerlere tayin edilmiş metropolit bulunmaktadır. Bir başka çalışmamızda Anadolu toprakları üzerinde bu tür sanal (Örneğin; Sivas Metropoliti) makamlarla ilgili bilgiler paylaşılacaktır. Vatandaş yapılanların listesi aşağıdadır.1- İtalya Meropoliti Tsambios Zervos (Ruhani adı: Gennadios),
2- Çanakkale (Dardanelion) Metropoliti Nikitas Lioulias,
3- İsparta (Psidia) Metropoliti Sotirios Trampas,
4- Milet (Militu) Metropoliti Panagitis Voulgaris (Ruhani adı: Apostolos),
5- Buenos Aires ve Güney Amerika Metropoliti Panagiotis Antonopoulos (Ruhani adı: Tarasios),
6- Yeni Zelanda Metropoliti Adamantios Tsoukos (Ruhani adı: Amphilohios),
On İki Adalar Metropoliti bünyesi içinden vatandaş olanlar:
7- Simi Metropoliti Ioannis Dimitriadis (Ruhani adı: Hrisostomos),
8- Karpathu (Karpat) ve Kasu Metropoliti Georgios Panagiotidis (Ruhani adı: Ambrosios),
9- Kos (İstanköy) Metropoliti Filippos Diakopanagiotis (Ruhani adı: Nathanail),
Girit Başpiskoposluğu bünyesi içinden vatandaş olanlar:
10- Arkolohori-Kastelli Metropoliti Stavros nanakis (Ruhani adı: Andreas),
11- Kisamu ve Selinis Metropoliti Antonios Andronikakis (Ruhani adı: Amfilohios),
12- Petra ve Herronisu Metropoliti Konstantinos Papadakis (Ruhani adı: Nektarios),
13- İerapitnis ve Sitia Metropoliti Michael Politis (Ruhani adı: Evgenioıs).
1948 ile 1972 yılları arasında Patrik olan Athenagoras döneminde; başta Rum Cemaati’nin papaz ihtiyacının karşılanması diye başlayan, ancak bıktırıcı bir şekilde T.C. yapılmak istenen papaz listesinin sürekli kabarması ile Türkiye’nin çok zor durumda kaldığı hadiseler yaşanmıştı. Şimdi de vatandaş yapılmak istenenlerin 17 kişi ile sınırlı kalmayacağı, bu yol bu şekilde açılırsa bunun sadece başlangıç olacağı ve daha çok sayıda papazın vatandaşlığa alınması talepleri ile karşı karşıya kalınacağı yönünde endişeler vardır.
Bu çalışmamızın devamında; o dönemde vatandaşlığa alınan ancak daha sonra Türkiye’nin başına bela olan iki Rum papazı ile ilgili gelişmeleri inceleyeceğiz. Tarih tekerrürden ibarettir düşüncesi ile umarız ki bu tür gelişmeler yaşanmaz.
Türk Düşmanı iki Rum Metropolitinin 1964’de Kovulması
Emilyanos dini lakaplı, Zagropulos Hristofulos ve Yakovos dini lakaplı Papayuanu Canavaris 1964 yılında; Türkiye aleyhine zararlı faaliyetleri görüldüğü için vatandaşlıktan çıkarılarak evvela, vatansız ilan edildiler ve vatansız pasaportu (Haymatloz) verilerek Vatandaşlık Kanunu'nun 11. Maddesine göre sınır dışı edildiler.
Bu madde şöyledir: “Türk vatandaşlığına kabul edilmiş olan sabık ecnebilerden, Türkiye Cumhuriyeti'nin dâhili ve harici emniyetini mugayir harekâta tasaddi edenler. İcra Vekilleri Heyeti kararı ile Türk vatandaşlığından çıkartılabilirler.”
Metropolit Emilyanos (Zagrapulos Hristofulos )
1912’de (ya da 1915?) Heybeliada'da doğan Emilyanos Türk vatandaşlığını almadan büyüdü ve Heybeliada'da bulunan Rum Ruhban Okulu'nda Yunan uyruklu öğrenci olarak eğitim gördü. 1936 yılında mezun oldu ve Fener Rum Patrikhanesi'nde papaz olarak çalışmaya başladı. Patriğin gözüne giren Emilyanos'u kısa bir süre sonra Patrik vekili yapmak isteyen Athenagoras; 1949 yılında Bakanlar Kurulu'na başvurarak Emilyanos'un T.C vatandaşı olmasını istedi. Bakanlar Kurulu'nun 1951 yılında aldığı bir kararla Emilyanos. Vatandaşlığa alındı. Milliyet Gazetesi'ne aşağıdaki beyanatı veren bir yetkili, Emilyanos'un zararlı faaliyetlerini şöyle açıklamıştır:
1- Yunanlılık amilini İstanbul Rumları arasına yaymak, Türk kanunlarına aykırı davranışları tahrik ve teşvik etmek.
2- Türkiye aleyhine filmleri okullara, kiliselere dağıtmak.
3- Rum Patrikhanesi'nin mevcut statüsü icabı, münhasıran ruhani işlerle uğraşması gerekirken, dünya işleriyle uğraşmak ve Türk düşmanlığım telkin etmek. [1]
12 Nisan l964 tarihinde; İçişleri bakanı Orhan Öztrak, Patrik Vekili Emilyanos'un vatandaşlıktan çıkarılacağını doğruladı. Bakan; Emilyanos'un gerek ülke içinde, gerekse ülke dışındaki tutumunun artık Türk vatandaşı olarak kalmasına imkân vermediğini açıkladı ve bu konudaki kararnamenin hazır olduğunu belirtti. “Tabii itaat ederim.” 17 Nisan 1964 tarihli Resmi Gazete'de bu iki kişinin vatandaşlıktan atılmaları ile ilgili bir kararname yayınlandı. Bu arada, İçişleri Bakanlığı da “... Taşıdıkları dini kisveye sadık ve layık bir şekilde kanunlara uygun hareket eden din adamları, ruhani vazifelerine her zaman olduğu gibi devam edeceklerdir.” diye bir bildiri yayınladı. [2]
Metropolit Yakovos (Yorgi Papayuanu Canavaris)
1920 yılında Yunanistan'da doğan Yakovas, 1941 yılında Yunanistan Alman işgaline uğradığı zaman Türkiye'ye sığınmış ve eğitimini Heybeliada Rum Ruhban Okulu’nda yapmıştır. Athenagoras; kendisine yakın çevrelerin de tavsiyeleri üzerine bu genç papazı kollamaya başladı. Kısa süre sonra başvuran Athenagoras, Yakovas'ın da Türk Vatandaşlığına kabulünü istedi ve 1951 yılında Yakovas Türk vatandaşlığına alındı. Yakovos; vatandaşlığı kabulünden itibaren geçen 13 sene içinde Türkiye ve Kıbrıs aleyhine çeşitli faaliyetlerde bulunmuştur. Yakovas; sınır dışı edildiği 21 Nisan 1964'te kadar da bu faaliyetlerine devam etti.[3]
Sınır Dışı Edilecek İki Rum Metropoliti İçin Yunanistan'ın Tepkisi
Metropolit Yakovos'un da Emilyanos gibi ülke dışında siyasi faaliyetlerde bulunduğu ve Türkiye aleyhine hazırlanan propagandalarda görev aldığı tespit edilmiş bulunduğundan, Emilyanos ile beraber sınır dışı edilmesi kararı alınmıştı. Bu arada bazı Rum okullarında, ruhanilerin vakitli vakitsiz ziyaretler yaparak filimler oynattıkları ve temel eğitim yerine dini eğitime ağırlık verildiği de ortaya çıkmıştı. Zaten, Athenagoras'ın, o tarihte hasta ve Heybeliada Rum Ruhban Okulu'nda yatmakta olması sebebiyle patrikhanenin tüm idaresi Emilyanos'un eline geçmişti.[4]
21 Nisan tarihli gazetelerde; “Bunlara hiç bir ülke vize vermiyor. Her iki papaz vatansız ilan edildi.” diye haberler çıktı.[5] Özellikle de Yunanistan'ın vize vermediği belirtildi.[6] Yunanistan'ın vize vermemesinde tabi ki bir kasıt vardı. Yunan Dışişleri Bakanı Stavros Kostopulos, bu sınır dışı edilmeler ile ilgili olarak Lozan Anlaşması'nı imza eden ülkelere bir protesto notası göndererek İstanbul Ortodoks Patrikhanesi statüsü ile ilgili olanları ihlal etmek ile suçladı.[7] Lozan Anlaşması hükümleri içinde İstanbul Ortodoks Patrikhanesi ile ilgili hiç bir hüküm yoktur. İstanbul'da, Fener Rum Patrikhanesi vardır, bu yer ile ilgili olarak da Lozan'da yapılan görüşmelerde bazı kayıtlar bulunmakta fakat karar ve imza altına alınmış hiç bir maddede Fener Rum Patrikhanesi'nin adı geçmemektedir. Bahsi geçen protestoda; “Her şey, İstanbul'daki Ortodoks Patrikhanesi'nin tamamıyla tasfiyesini amaç edinen bir Türk planı karşısında olduğumuzu gösteriyor. Türkiye'den çıkartılmasına karar verilen iki metropolitten başka, dört metropolit daha aynı akıbetle karşı karşıyadır. Hatta patrik bile aynı muamele ile karşılaşabilir. Çünkü o da bu metropolitler gibi Yunan asıllı Türk vatandaşıdır. Yunan Hükümeti, Türkiye'den sınır dışı edilecek metropolitlere pasaport vermeyi reddetmiştir, çünkü Yunan Hükümeti hiç bir vakit Türk Hükümetinin keyfi davranışlarını meşrulaştırmak niyetinde değildir.” Denilmiştir.[8]
İngiliz Başkonsolosluğu ile de temas eden bu zararlı ikiliye, İngiliz Başkonsolosluğu yetkilileri de vize vermeyerek: “İngiliz Başkonsolosluğu. Bu iki metropolite halen vatansız oldukları için vize vermemiştir. Bunun için İngiltere Dışişleri Bakanlığı'na başvurmaları gerekir.” demişlerdir.[9] Amerika Birleşik Devletleri Başkonsolosluğu'na mensup bir yetkili ise “Emilyanos'un, Başkonsolosluğa geldiğini fakat vize için müracaat etmediğini” bildirdi. Fransa Başkonsolosluğu'na da başvurdukları sanılan bu ikilinin vize meselesini 21 Nisan 1964 gününe kadar halledemedikleri takdirde, ya mülteci kampına alınmaları ya da o gece hudut dışı edilmeleri kararlaştırıldı.[10]
Amerika dışında hiç bir ülkenin vize vermediği bu iki metropolit, 21 Nisan 1964 günü, iki aylık Amerika vizesi alarak uçakla New York'a hareket ettiler. Kendilerine, hudut dışı edilirken, özel durumlarda kullanılan “Ecnebilere ait Türk pasaportu” verilmiştir. Bu pasaport, Türkiye hudutlarını terk ettikten sonra geçerliliğini yitirmektedir.[11]
Emilyanos, bir süre sonra Belçika'ya metropolit oldu. Daha sonra da Kos Metropoliti oldu. Yakovos, Amerika'dan sonra Avrupa'ya geldi. 3 Aralık 1971 tarihinde Almanya'da öldü.[12]
Batı Trakya’daki Müftülere ve Türklere yapılan baskıları göz önüne alarak, Batı Trakya Türkleri ve Müftülükler ile Rum Cemaati ve Rum Patrikhanesi’nin edinimlerinin “mütekabiliyet” esaslarına ne kadar uyduğu/uymadığına da dikkat ederek şu sözleri söylemek durumundayız: Umarız tarih tekerrür etmez ve vatandaş yapılmış Rum Papazların derdi ile uğraşmak zorunda kalınmaz…
--------------------------
[1] 14 Nisan 1964 Milliyet
[2] 18 Nisan 1964 Milliyet
[3] l Ağustos 1976 Hürriyet
[4] 13 Nisan 1964 Milliyet
[5] 21 Nisan 1964 Milliyet
[6] 21 Nisan 1964 Cumhuriyet
[7] 21 Nisan 1964 Milliyet - 21Nisan Cumhuriyet
[8] 21 Nisan 1964 Milliyet
[9] 21 Nisan 1964 Milliyet
[10] 21 Nisan 1964 Milliyet
[11] 22 Nisan 1964 Milliyet
[12] Bu bölümde bahsi geçen Yakovos'u; uzun yıllar Kuzey ve Güney Amerika Başpiskoposu iken 29 Temmuz 1996'da istifa eden, meşhur Türk düşmanı Yakovos ile karıştırmamak lazımdır.
